Defter Değeri Nedir?

Defter değeri, bir şirketin gerçek mali durumunu anlaman için önemli bir referans noktasıdır. Yatırım kararlarından şirket değerlemelerine kadar pek çok alanda kullanılan defter değeri nedir bilgi almak; “Defter değeri kaç olmalı?” , “Defter değeri nasıl hesaplanır?” gibi soruların yanıtını öğrenmek için yazımızı okumaya et.

Defter Değeri Ne Anlama Gelir?

Defter değeri, bir varlığın şirket muhasebe kayıtlarındaki değerini ifade eder. Defter değeri, genellikle varlık ilk alındığında ödenilen bedel üzerinden hesaplanır ve bu tutar zamanla amortisman ya da itfa gibi kalemlerle azalır. Örneğin, bir şirket 100.000 TL’ye bir makine satın aldıysa ve her yıl 10.000 TL amortisman ayırıyorsa üç yılın sonunda makinenin defter değeri 70.000 TL olur. Bu değer bilançoda “maddi duran varlıklar” ya da “stoklar” gibi kalemler altında yer alır. Varlığın türüne göre defter değerinin hesaplama yöntemi farklılık gösterebilir. Satın alınan bir bilgisayar ile bir binanın defter değeri aynı şekilde değerlendirilmez.

Defter Değeri Nasıl Hesaplanır?

Defter değeri hesaplama işlemleri için öncelikle değeri hesaplanacak varlığın türü dikkate alınmalıdır. Sabit kıymetler ve envanterler için kullanılan yöntemler farklıdır ancak her iki durumda da temel mantık aynıdır. Varlığın maliyetinden, zaman içinde oluşan değer kaybı çıkartılarak defter değeri hesaplanır. Hadi gel sabit kıymetler ve envanterler için defter değeri hesaplamalarını örneklerle inceleyelim:

Sabit Kıymetler İçin Defter Değeri Hesaplama

İşletmenin uzun vadeli kullanımı için satın aldığı makine, araç ya da bina gibi sabit kıymetlerin defter değerinin hesaplanması için kullanılan formül şu şekildedir:

Defter Değeri = Alış Maliyeti – Birikmiş Amortisman

Peki, bu hesaplama yıllara göre nasıl olur? Aşağıdaki tabloda yer alan örneği inceleyerek fikir edinebilirsin:

Tablodaki örnekte satın alınan sabit kıymet türündeki varlık, her yıl 50.000 TL’lik amortismanla değer kaybediyor. Beş yılın sonunda da defter değeri sıfıra inmiş oluyor.

Envanterler İçin Defter Değeri Hesaplama

Envanterler yani stoklar söz konusu olduğunda ise değerleme biraz daha farklı yapılır. Envanterler için defter değeri hesaplama işleminde genellikle satın alma maliyeti esas alınır. Ancak uluslararası muhasebe standartlarına göre maliyet ile net gerçekleşebilir değerin düşük olanı dikkate alınır.

Bir örnek üzerinden ilerleyelim:

Bir mağaza 100 adet tişörtü tanesi 200 TL’den almış olsun. Başlangıçta defter değeri şöyle hesaplanır:

100 (Tişört adedi) × 200 TL = 20.000 TL

Ancak daha sonra bu ürünlerin satış fiyatı 150 TL’ye düşerse, muhasebe kayıtlarında da bu yeni değere göre düzeltme yapılır. Tişörtlerin yeni defter değeri aşağıdaki gibi olur:

100 (Tişört adedi) × 150 TL = 15.000 TL

Defter Değeri ile Piyasa Değeri Arasındaki Farklar

Finans dünyasında değer kavramı her zaman aynı şeyi ifade etmez. Defter değeri, bir varlığın ya da şirketin muhasebe kayıtlarındaki geçmişe dayalı değerini yansıtır. Piyasa değeri ise varlığın halihazırda piyasada gördüğü ilgiyi ve geleceğe dair beklentileri yansıtır.

Defter değeri ile piyasa değeri arasındaki temel farklar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Hesaplama Yöntemi: Defter değeri, varlığın alış maliyetinden birikmiş amortisman gibi değer kayıpları çıkarılarak hesaplanır. Piyasa değeri, arz-talep dengesi, yatırımcı ilgisi ve ekonomik beklentilere göre belirlenir.
• Dayandıkları Veriler: Defter değeri, şirketin muhasebe kayıtlarına ve geçmişteki işlemlere; defter değeri ise güncel piyasa koşullarına ve geleceğe yönelik beklentilere dayanır.
• Değişkenlik: Defter değeri genellikle sabittir, zamanla amortisman gibi kalemlerle değişir. Piyasa değeri hisse fiyatları gibi unsurlara bağlı olarak anlık olarak değişebilir.
• Kullanım Alanı: Defter değeri; finansal raporlama, bilanço analizi ve vergi hesaplamaları için kullanılır. Piyasa değeri; şirket değerleme, yatırım analizi ve satın alma kararlarında önemlidir.

Defter değeri, muhasebe kayıtlarına göre sabit ve daha objektif bir ölçümdür. Piyasa değeri ise tamamen dış dinamiklerle şekillenir. Örneğin, bir şirketin defter değeri 1 milyar TL olabilir. Ancak borsada hisse senedi fiyatları şirketin piyasa değerini 3 milyar TL’ye kadar çıkarabilir. Başka bir örnek vermek gerekirse bir binanın kayıtlı değeri 1.000.000 TL olabilir. Aynı bina serbest piyasada 2.500.000 TL’ye alıcı bulabilir.

Defter Değeri Hangi Finansal Tablolarda Yer Alır?

Bilanço, şirketin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıkları, borçlarını ve öz kaynaklarını gösteren finansal bir tablodur. Defter değeri ağırlıklı olarak bilanço tablosunda yer alır. Defter değeri, özellikle bilançonun varlıklar tarafında, farklı kalemler altında karşına çıkar.

Maddi Duran Varlıklar

Makine, bina, taşıt ve benzeri fiziksel varlıklar, bilançoda defter değeriyle yer alır. Örneğin, bir şirketin 300.000 TL’ye satın aldığı makine, zamanla 100.000 TL amortismana tabi tutulmuşsa bilançoda 200.000 TL defter değeriyle gösterilir.

Maddi Olmayan Duran Varlıklar

Lisans, patent, marka gibi fiziksel olmayan ama ekonomik değeri olan varlıklar da bilançoda yer alır. Tabloda yer alan maddi olmayan duran varlıkların bazıları zamanla itfa edilir yani değeri azaltılır. Bu durumda defter değeri yine düşülmüş haliyle gösterilir.

Stoklar (Envanter)

Satış amacıyla elde bulundurulan ham madde, yarı mamul ya da mamul ürünler de dönen varlıklar arasında yer alır. Bu stoklar, satın alma maliyetiyle ya da net gerçekleşebilir değerle bilançoya yansır.

Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller

Şirket bazı gayrimenkulleri üretim ya da hizmet için değil de kira geliri ya da değer artışı için elinde tutuyorsa bu varlıklar da defter değeri üzerinden bilançoda ayrı bir kalem olarak gösterilir.

Amortismanın Defter Değerine Etkisi

Amortisman, bir varlığın ekonomik ömrü boyunca değerinin sistematik olarak azaltılmasıdır. Amortisman ile sabit kıymetlerin defter değeri her yıl azalır. En yaygın amortisman yöntemleri doğrusal yöntem ve azalan bakiyedir.

Doğrusal yöntemde her yıl eşit tutarda amortisman ayrılır. Örneğin, 250.000 TL’ye alınan bir makine için 5 yıllık faydalı ömür belirlendiğinde doğrusal amortisman yöntemiyle her yıl 50.000 TL gider yazılır. Her yıl sonunda defter değeri azalır ve 5 yıl sonunda defter değeri 0 olur.

Azalan bakiyede de ilk yıllarda daha fazla, sonraları daha az amortisman uygulanır. Örneğin; 100.000 TL’lik bir varlığa %40 amortisman oranı uygulanırsa:

• 1. yıl: 100.000 × %40 = 40.000 TL → Kalan defter değeri: 60.000 TL,
• 2. yıl: 60.000 × %40 = 24.000 TL → Kalan defter değeri: 36.000 TL,
• 3. yıl: 36.000 × %40 = 14.400 TL → Kalan defter değeri: 21.600 TL olur.

Defter Değeri ile İlgili Sık Yapılan Hatalar

Defter değerinde yapılan küçük hatalar finansal tabloların doğruluğunu ciddi şekilde etkileyebilir. Özellikle KOBİ’lerin yapabileceği hatalar, denetimlerde sorunlara ve vergi yükümlülüklerinde sapmalara yol açabilir. İşte defter değeri ile ilgili sık yapılan hatalar:

• Amortisman hesaplamalarının atlanması ya da hatalı yapılması,
• Varlık maliyetlerinin eksik ya da fazla hesaplanması,
• Kullanımda olmayan varlıkların kayıttan düşülmemesi,
• Vergi mevzuatına uymayan amortisman uygulamaları,
• Stok değerleme yöntemlerinin hatalı ya da tutarsız uygulanması.

Yatırım Kararlarında Defter Değeri Ne Kadar Önemli?

Yatırımcılar için defter değeri, şirketin içsel değerini anlamada yardımcı bir veridir. Ancak tek başına yetersizdir. Yatırımcıların en çok kullandığı göstergelerden biri “Fiyat / Defter Değeri (F/DD ya da P/B)” oranıdır. Bu oran şöyle hesaplanır:

P/B Oranı = Piyasa Değeri / Defter Değeri

P/B oranı, piyasanın şirketin muhasebesel değerine göre ne kadar primli veya iskontolu işlem gördüğünü gösterir.

P/B < 1: Hisse senedi defter değerinin altında fiyatlanıyor olabilir. Yatırımcılar için potansiyel bir fırsat anlamına gelebilir.

P/B > 1: Piyasa, şirketin gelecekteki büyüme potansiyelini fiyatlamış demektir. Aşırı iyimserlik ya da yüksek beklentiye işaret edebilir.

Türkiye Muhasebe Standartlarına Göre Defter Değeri

TMS (Türkiye Muhasebe Standartları), uluslararası finansal raporlama ilkelerine uyumlu olarak defter değerini “gerçekleşebilir değer” kavramına yakın bir şekilde tanımlar. Ancak Vergi Usul Kanunu’na göre defter değeri genellikle “maliyet esaslı” olarak hesaplanır. Bu fark nedeniyle finansal rapor ile vergi beyannamesi arasında farklılıklar görülmesi normaldir. Şirketler raporlama dönemlerinde bu farklılığı ayırt edebilmelidir.

Dijital Muhasebe Sistemlerinde Defter Değeri Takibi

ERP (Kurumsal Kaynak Planlama) ve muhasebe yazılımları sayesinde defter değeri otomatik olarak izlenebilir. Dijital altyapı, hem muhasebe hatalarını azaltır hem de denetim süreçlerini kolaylaştırır.

Dijital muhasebe sistemleri sayesinde:

• Varlıkların alım tarihlerine göre otomatik amortisman hesaplanabilir.
• Farklı amortisman yöntemleri entegre edilebilir.
• Finansal tablolar zaman kaybı olmadan oluşturulabilir.